Crkva Svetog Preobraženja Gospodnjeg
“Na sve četiri strane sveta, polazeći iz Brusa, kao centra jedne male Vaseljene, nalaze se materijalni dokazi o postojanju autohtonih kultura mnogih naroda koji su pohodili ovaj deo Evrope, tragajući za pravim sudbinkim ishodištem.”
U samom Brusu bokori se pravoslavni hram, star više od jednog veka.
Crkva Svetog Preobrazenja Gospodnjeg podignuta je davne 1836.godine. Od tada do danas ostala je utočište za pravoslavne vernike, donosila mir i olakšavala nedaće sa kojima se narod ovog kraja kroz istoriju susretao.
“Kada na Preobraženje zazvone zvonici bruske crkve, taj božji titraj se prostre po celoj kopaoničkoj regiji u veličanstvenom izazovu vekova koji se probude tim glasom….bez ljubavi, kojom se objašnjava i ovo još uvek čisto plavo brusko nebo… ne bi ni bruj sa crkve Svetog Preobraženja Gospodnjeg, bio tako lep i prodoran u naše duše.”*
O bruskoj vroši Milan Đ. Milićević je još davne 1876. zapisao:
„Brus, druga varošica u kruševačkom okrugu, sedam sati na jug od Kruševca, na desnoj strani Rasine, pod Kopaonikom. Brus je malo mesto, u vrlo lepom kraju. Ima zidanu crkvu i krasnu školu. Tu je i kancelarija Kozničkog sreza. Ako se rudarstvo nanovo razvije na Kopaoniku, ko zna da Brus, neće biti jedna od najvažnijih varoši u ovom kraju.” **
Istoričar Milovan Matić; govoreći o poreklu imena bruske varoši
“Toponim „Na Brusu“ u narodu se objašnjava oblikom zemljišta; ono liči na brus – belegiju za oštrenje kose. Dugačak a uzan pojas zemljišta pored desne obale reke Rasine i severnim padinama Žiljačkog brda (Ravna čuka, 522m), do stava Rasine i jake, vodom bogate njene desne pritoke Graševačke reke ispod kote 429, oblikom zaista podseća na brus-belegiju: sužen na krajevimna širi se u sredini. ***
U dane velikih hrišćanskih praznika ovaj pravoslavni hram postaje mali da bi primio verni narod Bruskog kraja. Obilazeći Eparhiju kruševačku, boraveći često o velikim praznicima u crkvi Svetog Preobraženja, Njegovo Preosveštenstvo Episkop kruševački Gospodin David ukzazuje na znacaj molitvenog okupljanja u pravoslavnim hramovima jer je granice crkve nemoguće sagledati.
Crkva Svetog Preobrazenja Gospodnjeg “na Brusu” podignuta je 1836.godine “na kraju varošice i na uzdignutom platou u neposrednoj blizini Rasine i Graševačke reke a osvećena 13. septembra iste godine”, stoji u Letopisu bruske crkve. Od tada do danas ostala je utočište za pravoslavne vernike, donosila mir i olakšavala nedaće sa kojima se narod ovog kraja kroz istoriju susretao.
Pre više od stotinu godina, davne 1836., knjaz Miloš je na Košijskom polju u Kruševcu obznanio naredbom da će se na jednoj bruskoj livadi sagraditi crkva. Bruska crkva nastala je kao svetilište Žičke eparhije.
Letopis bruske crkve beleži da je podignuta od dobrovoljnog priloga na zemljištu koje je, po legendi, pripadalo turskom agi. Predanje kaže da je izvesni Živko Starinac za ovo mesto dao belu kobilu i ćup masla ustupivši ga za podizanje crkve…Crkva je bila mala, pa je docnije dozidana zvonara. Kako nije bila dovoljno osvetljena prozori su povećani a patos popločan…Kasnije je dozidana i zvonara.
“…Skromna jednobrodna građevina, sa polukružnom oltarskom apsidom i masivnim zvonikom na zapadnom ulazu. Od prvobitnog ikonostasa, koji je, verovatno, slikao „moler Janja“, sačuvano je nekoliko ikona. Crkvu je rukopisao Nikolaj Mihailčenko, koji je u Brus došao sa još nekolicinom Rusa, izbegavši boljševički teror, 1917. godine…”****
Građena je od kamena čija je vrsta neutvrđena. Iznad ulaznih vrata na zapadu nalazi se ikona Svetog Preobraženja ispod koje je zapis:
Во славу јединосушнија и наераздјелија Троици
отца и сина и св. Духа созидaсја церков сија у Брусу
посвјашћена св. Преображенију под сречњим владанијем
свјетењшато књаза и премилостивог господара
Милоша Тодоровића Обреновића
лета господњeg 1836. месеца августа 31 дне.
Tokom 2017. u crkvi Svetog Preobrazenja u Brusu, započeti su radovi na rekonstrukciji ovog pravoslavnog hrama. Radovi su obuhvatili zamenu krovne konstrukcije i izradu nove fasade u saradnji sa Zavodom za zastitu spomenika u Kraljevu. Izgrađeni su nov gorionik i suvenirnica, crkveno dvorište je dobilo novi izgled a crkva nova zvona. Tako je ovaj hram, biser grada Brusa postao jedan od najlepših u Srbiji.
Praznik Svetog Preobraženja 19. avgust -Dan opštine Brus, gradska i slava istoimene crkve
Preobraženje je posvećeno sećanju na događaj Hristovog preobraženja na gori Tavor kada najavljuje svoje potonje stradanje i slavu. U srpski narodni kalendar je uvršteno kao jedan od tzv. zapovednih praznika. Po narodnom verovanju, na ovaj dan se preobražavaju “i gora i voda“. I samo nebo se „u gluvo doba noći“ tri puta preobražava. Rod „novog“ grožđa se prvi put “kuša” na Preobraženje.
U prisusutvu velikog broja vernog naroda predstavnika crkvene opštine i lokalne samouprave presečen je slavski kolač. U prigodnoj besedi sveštenik Ivan Žarković pozvao je sugrađane da Preobraženje gospodnje I u godinama koje dolaze dočekuju u miru, slozi I blagostanju. Na samom kraju iznesen je I blagosiljan novi rod grožđa koji se prema pravoslavnom srpskom običaju prvi put proba na ovaj dan.
Tih dana u Brusu je sve u znaku obeležavanja Dana Preobraženja. U vreme trajanja manifestacije, realizuju se raznovrsni sadržaji, kulturno-umetnički i sportski a centralni događaji su Sveta arhijrejska liturgija i Svečana sednica SO Brus. Tokom prazničnih dana, Brus postaje stecište velikog broja turista i gostiju iz svih krajeva Srbije i zemalja regiona koji prate bogat program upriličen u čast Dana opštine.
Crkva Svetog Preobraženja u Brusu zauzima centralno mesto u gradu i predstavlja već vekovima žilu kucavicu ukupnog varoškog života.
“Obrgljeni bisernom niskom crkava, manastira i svetilišta u Brusu, odazovu se odozgo sa kopaoničkih visova: Metođe – svetilište iz drugog veka; protresu se …temelji Sv. Prokopija na Nebeskim stolicama; …zasjaji Sv. Petka iz petog veka; meko se primiri Mala Grabovnica …pamteći sebe još od dvanaestog veka, kao i Strmac, kao i Milentija, najlepša među lepoticama Moravske škole četrnaestog veka čestitog kneza, …pa ona njoj slična u Lepencu, pa crkva na Kozničkom gradu, pa stradalna krivorečka crkva iz sedamnaestog veka, pa prelepe rasute potonje današnje crkve u Blaževu, Dupcima, Ribarima.”*****
* Ljubiša Bata Đidić “Sjaj belog u plavom”, recenzija “Bruski tragovi” A. Jeličić ***
** Milan Đ. Milićević, Kneževina Srbija, Bg 1876.
*** Radoslav LJ. Pavlović „Kopaonik“
**** Feliks Kanic “Srbija zemlja i stanovništvo”
***** Ljubiša Bata Đidić “Sjaj belog u plavom”, recenzija “Bruski tragovi” A. Jeličić
